Historia Parafii

Na niewielkim wzgórzu, wśród rozpościerających się wokół pól i zagajników wznosi się kościół pod wezwaniem Św. Walentego. Korzystne położenie pozwala świątyni górować nad najbliższą okolicą. U jej podnóża w malowniczej dolinie wije się Utrata.

Parafię w Pawłowicach erygowano prawdopodobnie w XIII wieku z części parafii kampinoskiej. Kolejne wzmianki o drewnianym kościele pochodzą z lat 1428-1442. Do rozwoju parafii przyczynił się Stanisław Pawłowski herbu Pierzchała (ok. 1390-1439), pochodzący z Pawłowic lub Gnatowic. Był synem podsędka sochaczewskiego Mroczka z Gnatowic i Paprotni oraz Anny, zapewne z rodziny Nowodworskich (być może córki Niemierzy, kasztelana warszawskiego). Po studiach w Krakowie pełnił funkcję kanclerza księcia mazowieckiego Ziemowita IV. Przed rokiem 1414 prawdopodobnie objął plebanię w rodzinnych Pawłowicach. 14 marca 1414 roku otrzymał od Ziemowita IV kanonię w kolegiacie św. Michała w Płocku, a przed 21 października 1416 roku kanonię katedralną płocką. Kanonikiem poznańskim był od 6 listopada 1417 roku, zaś 24 czerwca 1425 roku został wybrany przez kapitułę biskupem płockim. Po uzyskaniu 29 grudnia 1425 roku prowizji nie mógł objąć rządów w diecezji ze względu na sprzeciw książąt mazowieckich. Sakrę biskupią przyjął prawdopodobnie 23 kwietnia 1426 roku, a rządy podjął dopiero na skutek interwencji Stolicy Apostolskiej około 1432 roku.

W czasie swych kilkuletnich rządów erygował nowe parafie i dbał o rozwój gospodarczy diecezji, nie zapominając o swej rodzinnej parafii. Braćmi biskupa byli: Paweł, syn Mroczka, o którym wiemy tylko, że w 1413 roku studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim; Abraham z Gnatowic (zm. przed 1451), stolnik sochaczewski od 1435 roku, który nabył od księcia Ziemowita V Szymanów, leżący w pobliżu Paprotni, oraz Mikołaj z Pawłowic, potwierdzony w źródłach w roku 1435.

Kiedy stary, drewniany kościół w późniejszych latach powoli popadał w  ruinę, staraniem biskupa poznańskiego Jana Tarnowskiego w 1598 roku wzniesiono na tym samym miejscu nową budowlę, także drewnianą. Nosiła ona wezwanie takie jak dzisiaj. Znajdowała się tu także kaplica rodziny Bieniewskich, kolejnych właścicieli Pawłowic. W owej kaplicy znajdowały się groby tej rodziny. Uposażeniem parafii były zyski z folwarku w Pawłowicach, 3 zagrodniki ze wsi i dziesięciny z Pawłowic, Cholew, Łysic, Goli, Kwiatkowych, Serok, Ponięcina, Maszny, Wilczy, Budzanowa i Obes. W 1603 roku parafia – tak jak i dzisiaj – wchodziła w skład dekanatu błońskiego, jednak przez znaczną część XIX i XX wieku należała do dekanatu sochaczewskiego. Kolejny kościół wzniósł w 1739 lub 1759 roku Walenty Łuszczewski, starosta sochaczewski, właściciel Pawłowic.

Po Pawłowskich i Bieniewskich właścicielami okolicznych dóbr byli m.in.: Seroccy, Paskowscy, Lisieccy, Prussowie i Holewowie. W 1870 roku parafię tworzyły następujące wsie: Bieniewo, Cholewy, Granica, Izbiska, Krubice, Lisice, Ludwików, Maszna Nowa, Maszna Stara, Paprotnia, Pawłowice, Pawłowice Górne, Prussy, Seroki, Trzciniec, Wola Gawartowa.

Obecny kościół murowany pochodzi z lat 1802-1805. Jego fundatorem był Józef Rusiecki, miecznik sochaczewski i kolejny właściciel Pawłowic. Wiemy o tym dzięki dokumentowi znalezionemu w 1894 roku w kościelnej wieży, którą wówczas poddano gruntownemu remontowi. W 1803 lub 1805 roku Józef Rusiecki ze swoją żoną Anielą z Miszewskich w dzień św. Stanisława, biskupa i męczennika, umieścił na wieży krzyż, kończąc tym samym budowę świątyni.

Restauracji świątyni dokonywano kilkakrotnie w latach 1874, 1909, 1923. Podczas pierwszego poważniejszego remontu w 1874 roku ks. Adalbert Kubiak dzięki pomocy Bromirskiej, byłej właścicielki Pawłowic dokonał założenia posadzki i polichromii na ścianach. Dziełem ks. Kubiaka była także szkoła parafialna mieszcząca się w zabudowaniach kościelnych, którą potem przeniesiono do Serok. W tym czasie wzniesiono plebanię, którą powiększono w 1921 roku, dobudowując część kuchenną.

W 1898 roku dokonano ponownego gruntownego remontu kościoła, pokrywając dach nowym materiałem i wstawiając nowe okna i zamki. Założono także podłogę i wyremontowano plebanię. Materiał do remontu wzięto z rozebranej miejscowej karczmy. Założono w kościele stacje Drogi Krzyżowej.  Były to obrazy malowane na płótnie. 11 października 1905 roku z Warszawy do Pawłowic przybył nowy proboszcz ks. Józef Wierzejski. Nowy gospodarz zabrał się szybko do gruntownej przebudowy zabudowań parafialnych. Warto tu wspomnieć o wzniesieniu w 1906 roku na istniejących fundamentach organistówki. W trzy lata później obszar parafii powiększył się o trzy wsie. Z parafii Leszno do Pawłowic przeszły Łuszczew i Łuszczewek, natomiast z parafii błońskiej wieś Żaby. W 1909 roku przeniesiono ambonę z prezbiterium do nawy głównej, zbudowano również z cegły kaplicę przedpogrzebową. W 1911 roku sprowadzono do kościoła stiukowe stacje Drogi Krzyżowej.

Tragiczny dla parafii i jej mieszkańców był okres I wojny światowej. Już 21 października 1914 roku do Pawłowic wkroczyło wojsko rosyjskie, aby wyprzeć stąd wojska niemieckie. W wyniku walk kościół doznał wielu zniszczeń. Częściowo zawalił się dach, ściany zostały podziurawione kulami armatnimi a okna powybijane. Ocalały jedynie budynki parafialne. Z racji zbliżającej się zimy kościół zabezpieczono przed całkowitą ruiną, ale jak się potem okazało nie był to kres tragicznych wydarzeń. W kilka miesięcy później wybuchła we wsi epidemia cholery. Zmarły wtedy 123 osoby, a w wyniku innych chorób kolejne 130 osób. Do tego doszło jeszcze spalenie w lipcu 1915 roku kilku okolicznych wsi: Gawartowej Woli, Łuszczewa, Łuszczewka, Nowej Górnej, Granic, części Serok i czworaków w Pawłowicach.

W 1917 roku parafia liczyła 2947 wiernych. Proboszcz tych trudnych czasów, ks. Józef Wierzejski, tak ukochał tę ubogą parafię, że w 1921 roku odmówił przyjęcia proponowanego mu probostwa w Kałuszynie i funkcji dziekana. W Pawłowicach oprócz wielu prac odnowił gruntownie kościół oraz dobudował drugą połowę  plebanii. W 1932 roku opuścił parafię i udał się na nowa placówkę do Mszczonowa. W 1939 roku zginął jako zakładnik, rozstrzelany przez Niemców.

Okres II wojny światowej parafia przeżyła bez większych strat. Światło elektryczne w kościele zabłysło po raz pierwszy 12 czerwca 1952 roku. W 1957 roku parafianie ufundowali obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, namalowany przez br. Konrada z Niepokalanowa. W latach 90. odrestaurowano ołtarze, które pozłocono oraz przystąpiono do grodzenia miejscowego cmentarza metalowymi prętami.

Kościół posiada jedną nawę. Wzniesiono go na planie prostokąta. Zastosowane środki wyrazu przez architekta spowodowały, że nawiązuje on do awangardowego nurtu neoklasycyzmu. Otoczony jest murowanym ogrodzeniem z 4 kaplicami i bramą z 1802 roku. Świątynia od zachodu posiada wieżę wtopiona w korpus. Wewnątrz świątyni na uwagę zasługuje klasycystyczny ołtarz główny z 1810 roku z rzeźbami świętych (prawdopodobnie św. Pawła Apostoła i św. Stanisława, biskupa i męczennika), w którego głównym polu znajduje się rzeźbiony późnogotycki krucyfiks z I połowy XVI wieku. Rolę zasuwy spełnia do dziś obraz ukazujący scenę męczeństwa św. Bartłomieja. Namalowany został w 1905 roku przez Józefa Chełmońskiego. W zwieńczeniu ołtarza zobaczyć możemy obraz  Boga Ojca z XIX wieku. Obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Rozalii oraz św. Pawła pochodzą z połowy XIX wieku.

Cmentarz grzebalny w Pawłowicach został założony na początku XIX wieku. Z tego wieku pochodzi kilkanaście grobowców, dość dobrze zachowanych. W jednym z nich spoczywa Józef Adam Chełmoński (17 grudnia 1814 – 14 kwietnia 1870), ojciec znanego malarza Józefa Chełmońskiego. Na miejscowym cmentarzu spoczywa także ks. Jan Sadowski, administrator parafii w Pawłowicach, który zmarł 16 stycznia 1881 roku. W innych zabytkowych grobowcach spoczywają przedstawiciele rodzin Krąkowskich (1895), Skrutkowskich (1881), Nowina-Sroczyńskich i Kobielskich.

Na cmentarzu są dwie oddzielne kwatery grobów. W jednej są pochowani żołnierze polegli w obronie ojczyzny w latach 1939-1944, w drugiej pochowanych jest 20 ojców i braci z Niepokalanowa.

Lista chronologiczna proboszczów