Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami

Na początku było Słowo (J 1, 1a)

Pierwsze słowa Ewangelii Janowej nawiązują do pierwszych słów księgi Rodzaju: na początku Bóg przemówił i wszystkie rzeczy stały się... W ten sposób Ewangelista podkreśla, że zanim cokolwiek zaistniało, Słowo było od zawsze w Bogu, a zarazem wskazuje na stwórczą moc Słowa: wszystko stało się Jego mocą.

Wyrażenie na początku w Rdz 1, 1 oznacza początek stwarzania świata, natomiast w J 1,1 sięga ono poza początek czasu, zanim cokolwiek zostało stworzone, gdy istniał tylko Bóg. Stąd wniosek, że Słowo nie jest stworzeniem.

Termin Słowo (gr. Logos) oznaczało w kulturze greckiej immanentny rozum świata, zasadę rządzącą wszystkim. Greccy filozofowie, stoicy, mówili o Logosie: „dusza świata”. Możliwe, że Ewangelista posługując się tym terminem świadomie, nawiązywał do myśli greckiej, jednak z pewnością jego nauka o boskim Logosie wywodzi się bezpośrednio z tradycji biblijnej.

W Apokalipsie Jan nazywa Jezusa Słowem Boga, a w swoim Pierwszym Liście mówi o Nim jako o Słowie życia. W pismach Janowych łączą się idee Słowa Boga i Mądrości Bożej. Słowo jest zasadą wzajemnej komunikacji między ludźmi, umożliwia poznanie, komunię, miłość, choć może też stać się narzędziem kłamstwa, egoizmu i manipulacji. Słowo łączy tego, kto przemawia, z tym, który słucha i przyjmuje nie tylko samą informację, ale i osobę, która za nią stoi. W ten sposób dzięki słowu możliwe jest wzajemne duchowe przenikanie się osób i powstaje relacja, komunia. Bóg, który jest Miłością (1 J 4, 8), przemawia z nadmiaru miłości i dając swoje Słowo zaprasza do otwarcia się na tę Miłość. Słowo Boże rodzi nas jako dzieci Boga.

Słowo było u Boga (J 1, 1b)

Swoje istnienie przed wiekami w Bogu Jezus podkreśla bardzo mocno w dyskusji z Żydami: Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Zanim Abraham stał się, Ja Jestem (J 8, 58). Wyrażenie u Boga (dosł. ku Bogu) wyraża relację dynamiczną, zwrócenie się osób ku sobie twarzą w twarz, we wzajemnej równości. Słowo „Bóg” występuje tu z rodzajnikiem określonym (ho Theos), co zawsze oznacza Boga Ojca.

Bogiem było Słowo (J 1, 1c)

W przeciwieństwie do poprzedniego zdania, słowo Bóg występujące tu jako orzecznik pozbawione jest rodzajnika określonego. Oznacza to, że Słowo jest Bogiem tak samo jak i Ojciec. Logos jest odrębną Osobą, nieustannie zwracającą się ku Ojcu w dialogu i w relacji, i Jemu równą. Bóg jest jeden, ale nie jest sam. Słowo i Bóg są czymś jednym, a zarazem odrębnym. 

Ono było na początku u Boga (J 1, 2)

Ten wiersz stanowi podsumowanie poprzednich sformułowań odnośnie do Boskiego Logosu, czyli Słowa. Przez odwieczny, ciągły i niezmienny akt poznawania swej nieskończonej istoty Bóg Ojciec rodzi Boga Syna, który jest najdoskonalszym wyrazem natury, doskonałości i przymiotów Boga Ojca. Syn Boży istniejący odwiecznie jest Słowem, w którym Bóg Ojciec wyraża samego siebie.

Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało (J 1, 3)

W tym miejscu Ewangelista przechodzi od relacji: Słowo – Bóg do relacji: Słowo – stworzenie. Wszystko to całe stworzenie, które stało się za pośrednictwem Słowa. Dokładnie tak samo mówi o udziale Chrystusa w dziele stworzenia św. Paweł (Rz 11, 36; Kol 1, 16). Stwórcą i źródłem stworzenia jest Ojciec, Chrystus w tym dziele uczestniczy jako Pośrednik (1 Kor 8, 6).

W Nim było życie (J 1, 4a)

Logos jest mocą, która stwarza i podtrzymuje życie we wszechświecie. U Jana termin „życie” oznacza przede wszystkim życie duchowe, ale w tym zdaniu chodzi o wszelkie życie – fizyczne i duchowe. Za nim stoi niewidzialne Słowo, które utrzymuje wszystko w istnieniu.

Bóg, który tchnął w człowieka tchnienie życia, umieścił w środku ogrodu Eden drzewo życia (Rdz 2, 9). Życie to od samego początku jest związane ze słuchaniem Słowa. Słuchając Boga pozostajemy z Nim w komunii i mamy udział w pełni Jego życia. Jezus mówi: Ja jestem życiem (J 14, 6), przyszedłem, aby ludzie mieli życie w obfitości (J 10, 10). Tego życia nie można sobie samemu zdobyć, jest ono darem, tak jak fizyczne życie dzieci jest darem ich rodziców.

A życie było światłością ludzi, a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła (J 1, 4b-5)

Ciemność oznacza w Nowym Testamencie ciemność moralną i duchową, która rodzi się z grzechu tj. z odrzucenia objawiającego się Boga i bierze człowieka w niewolę, wciągając go ostatecznie w totalną destrukcję.

Z kolei światłość jest skutkiem zwycięstwa Boga nad pierwotną ciemnością, które dokonało się mocą Jego Słowa (Rdz 1, 3). Tą jedyną Światłością, która wydobywa nas z ciemności grzechu i śmierci, jest Chrystus (J 8, 12). Bóg, Ten, który rozkazał ciemnościom, by zajaśniały światłem, zabłysnął w naszych sercach, by olśnić nas jasnością poznania chwały Bożej na obliczu Chrystusa (2 Kor 4, 6).

Pojawił się człowiek posłany przez Boga - Jan mu było na imię (J 1, 6)

Po zaproszeniu czytelnika do kontemplacji Słowa w Jego boskiej wieczności Ewangelista przechodzi do przedstawienia realizacji historycznej, ziemskiej misji Jezusa. Zaczyna ją opowiadać od konkretnego momentu, w którym Jan Chrzciciel – posłaniec Boga i świadek Słowa – „pojawił się”, a więc zaistniał w historii (por. Łk 1, 13). 

Przyszedł on na świadectwo, aby zaświadczyć o światłości, by wszyscy uwierzyli przez niego. Nie był on światłością, lecz posłanym, aby zaświadczyć o światłości (J 1, 7-8)

Jan Chrzciciel trzykrotnie oświadcza, że nie jest Mesjaszem, ani Eliaszem, ani Prorokiem. Jego misją jest dać świadectwo (gr. martyria) o światłości. Świadkiem jest ten, który widział i słyszał. Świadectwo, to osobiste doświadczenie przekazywane innym. Jan, pierwszy świadek Chrystusa, złożył o Nim świadectwo słowem i całym swoim życiem aż po męczeńską śmierć.

Jan jako pierwszy rozpoznał w Jezusie namaszczonego Duchem Świętym Baranka Bożego i wskazał Go swoim uczniom, którzy poszli za Nim i pozostali u Niego (J 1, 29-39).

Była światłość prawdziwa, która oświeca każdego człowieka, gdy na świat przychodzi (J 1, 9)

Światłość prawdziwa oznacza pełne objawienie Boga. W Jezusie wypełniają się Prawo i zapowiedzi prorockie, które były światłem dla ludzi tylko w ograniczonym zakresie i które wskazywały Przychodzącego. Zadaniem Starego Przymierza było przygotowanie definitywnego objawienia, spotkania ze Światłością w pełni objawiającą się w Chrystusie.

Jezus‑Słowo przez swoje Wcielenie zniósł wszelką barierę oddzielająca człowieka od spotkania z Bogiem. Boże światło stało się w Nim dostępne dla każdego człowieka bez wyjątku.

Na świecie było Słowo, a świat stał się przez Nie, lecz świat Go nie poznał (J 1, 10)

Określenie „świat” w Ewangelii św. Jana ma potrójne znaczenie: 1) ludzkość; 2) całość stworzenia; 3) ludzie zniewoleni przez grzech, zamykający się przed zbawczą prawdą i nie przyjmujący z wiarą Dobrej Nowiny, którą przynosi Jezus. Ostatnia część tego zdania odnosi się do trzeciego znaczenia słowa „świat”. Słowo, które dało światu istnienie i przyniosło ludziom prawdziwą światłość nie zostało przez nich rozpoznane.

Przyszło do swojej własności, a swoi Go nie przyjęli (J 1, 11)

Własnością, domem Słowa, jest świat stworzony za Jego pośrednictwem. Owi swoi, to najbliższy krąg rodziny i przyjaciół, środowisko domowe. Chodzi tu w pierwszym rzędzie o naród izraelski, którego Bóg przez przymierze uczynił swoją własnością (Wj 19, 5; Pwt 7, 6). Odrzucenie Słowa zaczęło się już w Mojżeszu i prorokach, a dopełniło się wtedy, gdy rodacy odrzucili Jezusa w sposób najbardziej bolesny.

Wszystkim tym jednak, którzy Je przyjęli, dało moc, aby się stali dziećmi Bożymi (J 1, 12ab)

Mimo tego nierozpoznania i odrzucenia Słowa, wielu jest takich, którzy przyjmują Słowo Boga, tzn. Chrystusa i wchodzą dzięki Niemu w dialog miłości z Bogiem Ojcem, stając się Jego dziećmi. W ten sposób spełnia się głębokie pragnienie człowieka, aby uczestniczyć w wielkości i mocy Boga.

Tym, którzy wierzą w imię Jego – którzy ani z krwi, ani z żądzy ciała, ani z woli męża, ale z Boga się narodzili (J 1, 12c-13)

Narodziny z Boga nie są dziełem ciała i krwi tzn. naturalnych możliwości człowieka, ale dokonują się dzięki mocy z wysoka, mocą Jego Ciała i Krwi wydanych za nas (por. J 6, 52-56). Są darem Boga. Z drugiej jednak strony dziecięctwo Boże domaga się naszej współpracy z łaską, wzrastania w łasce i w uległości Duchowi Świętemu. Dzieckiem Boga trzeba nieustannie się stawać. Wiara w Syna, przylgnięcie do Jego Osoby czyni nas rzeczywiście synami Bożymi (1 J 5, 11. 18).

A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas (J 1, 14a)

Dochodzimy do centralnego miejsca Prologu: uroczystej proklamacji Wcielenia Słowa. „Stało się” – w odróżnieniu od przedwiecznego istnienia Słowa, Jego istnienie w czasie dokonało się w określonym momencie historii. „Ciało” oznacza tu naturę człowieka z jej słabością i śmiertelnością, podatnością na zranienie i cierpienie. Bóg – Logos stał się prawdziwym człowiekiem, całkowicie solidarnym z nami. Nie jest On jakąś duchową emanacją „na podobieństwo” człowieka, ale naprawdę stał się człowiekiem realnym i konkretnym, który na imię ma Jezus. Proklamacja ta była skandalem zarówno dla Żydów jak i pogan (1 Kor 1, 22), a jednak Kościół nie przestaje jej głosić pomimo kontestacji ze strony świata (por. 1J 4,2n).

Druga część zdania podkreśla cel Wcielenia: przez tę niesłychaną tajemnicę Słowo zamieszkało (dosł. rozbiło namiot) w swoim ludzie na stałe. Jak w Starym Przymierzu widzialnym przybytkiem Boga pośród Izraela był Namiot Spotkania lub Świątynia, tak teraz sam Jezus jest obecny wśród nas „aż do skończenia świata” (Mt 28, 20).

I oglądaliśmy Jego chwałę, chwałę, jaką Jednorodzony otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy (J 1, 14b)

Owo oglądanie oznacza wpatrywanie się w tajemniczą rzeczywistość, które przeradza się w kontemplację i wewnętrzne nasycenie jej blaskiem. Chwała – przedmiot kontemplacji, to z kolei manifestacja zbawczej miłości Boga w Jego potędze i świętości. W Czwartej Ewangelii objawieniem chwały Boga jest Jezus, ale chwała ta jest ukryta w pokornej postaci Syna Człowieczego. On jest „pełen łaski”, czyli miłosierdzia, które Bóg Ojciec okazuje wszystkim wiernym, oraz „ pełen prawdy”, czyli poznania Boga, człowieka i świata.

Jan daje o Nim świadectwo i głośno woła w słowach: «Ten był, o którym powiedziałem: Ten, który po mnie idzie, przewyższył mnie godnością, gdyż był wcześniej ode mnie» (J 1, 15)

Werset o Janie po raz drugi „przerywa” rytm poetyckiej kontemplacji Jezusa-Logosu. W wołaniu Jana znajduje wyraz wiara Kościoła w tajemnicę wcielonego Słowa. Jezus – historycznie rzecz biorąc – jest młodszy od swego kuzyna Jana i następuje po nim (por. Łk 1, 36), a jednak był przed nim i przewyższa go swoją naturą, misją i przyniesioną przezeń łaską.

Z Jego pełności wszyscyśmy otrzymali – łaskę po łasce. Podczas gdy Prawo zostało nadane przez Mojżesza, łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa (J 1, 16-17)

Pełnia („pełność”) prawdy to blask Bożego synostwa Jezusa, otwarty dla nas przez wiarę. Czerpiąc z tej pełni życia, która jest w Nim, możemy sami wzrastać w tym darze, aż sami staniemy się synami w Synu, uczestnikami pełni życia w Bogu. Jest to możliwe dzięki temu, że pierwszą łaskę – Prawo otrzymane za pośrednictwem Mojżesza – udoskonaliła druga łaska: staliśmy się dziećmi Boga za pośrednictwem Jezusa Chrystusa. „Prawda” oznacza tutaj stałość w wierze okazywaną Bogu Ojcu na wzór Chrystusa.

Boga nikt nigdy nie widział, Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, o Nim pouczył (J 1, 18)

Bóg ze swej natury jest niewidzialny (Kol 1, 15; 1 Tm 1, 17). Sam tylko Jezus jest widzialnym obrazem Ojca. Kto widzi Jego, widzi Ojca (J 14, 9). „Łono Ojca” to biblijny obraz miłości i intymnej serdeczności. Jezus przez całe swoje życie trwał w tej niewypowiedzianej, intymnej jedności z Ojcem, zwrócony ku Niemu w posłuszeństwie i miłości, i dlatego jest On jedynym, który może nam ukazać Ojca.